Gedachteloos doen wat anderen doen of van je vragen. Simpelweg omdat je geen tijd hebt om stil te staan en na te denken. Je moet verder, het werk moet af. Tenminste, dat is wat anderen tegen je zeggen. Het vergt moed om dan na een moment van reflectie uit te leggen waarom je het anders doet. Misschien is deze houding wel belangrijker dan alle discussies over verdienmodellen, cultuurproblemen en personeelstekorten in de accountancy. Daarom ben ik vorig jaar een leesgroep gestart om samen met studenten vanuit verschillende perspectieven na te denken over het accountantsberoep.

Betekenisvolle vragen

Denken is een bezigheid die je altijd en overal kunt doen. Volgens filosoof Hannah Arendt is denken een zoektocht naar betekenis door middel van het stellen van vragen. In haar boek Het leven van de geest (2021) legt ze uit dat onbeantwoordbare vragen zinloos lijken, terwijl het stellen van deze vragen juist de kern van ons menselijk bestaan vormen. Ze draagt haar boek op aan de filosoof Martin Heidegger en citeert daarbij zijn eigen woorden (Arendt, 2021, p. 31):

               Denken leidt niet tot kennis, in tegenstelling tot de wetenschappen.

               Denken levert geen bruikbare levenswijsheid op.

               Denken lost de raadsels van de wereld niet op.

               Denken verleent niet onmiddellijk de macht om te handelen.

Je zou nu kunnen denken dat denken niet nuttig is. Het levert immers niets tastbaars op. Geen kennis, geen bruikbare levenswijsheid, geen oplossing van raadsels, geen macht om te handelen. Toch denk ik dat na-denken belangrijk is om relevant te blijven als accountant. Volgens voormalig Denker des Vaderlands Paul van Tongeren betekent na-denken “afstand nemen en met behulp van voor-denkers aandacht vragen voor wat vanzelfsprekend lijkt maar het niet is” (Van Dijk, 2021). Ik denk dat deze definitie de essentie beschrijft van wat je als controlerend accountant doet. Je controleert of de cijfers een getrouw beeld geven van de werkelijkheid, dus of ze zijn wat ze lijken. Hierbij is het nodig om afstand te nemen en met behulp van inzichten van anderen (je voorgangers) vragen te stellen bij wat je leest, ziet en hoort. De reacties op onverwachte – en soms ook onbeantwoordbare – vragen geven kleur aan je leven en maken je werk als accountant zinvol.

Denken in dialoog

Denken is een dialoog met jezelf. Na-denken is een dialoog met anderen. Je denkt met elkaar na over wat je hebt gelezen. Dit na-denken geeft een andere kijk op de wereld om ons heen. In de bijeenkomsten met de leesgroep reflecteren we samen op geschreven teksten. Dit doen we vanuit verschillende perspectieven: jezelf, het accountantsberoep en de maatschappij. Samen denken we na over onze maatschappelijke rol en blijven we vragen stellen bij wat we doen en waarom we dat doen. Deze vragende houding is belangrijk om het accountantsberoep verder te ontwikkelen en cruciaal om te voorkomen dat we blijven doen wat we altijd deden. Het beroep veranderen doe je niet alleen, dus is het relevant dat je mee-denkt om vanuit diverse invalshoeken vanzelfsprekende uitgangspunten te bevragen.

Langzaam lezen

Denken is herkauwen. In de leesgroep gaat het daarom niet om snellezen. Teksten zorgvuldig lezen en herlezen is belangrijk om te begrijpen wat de boodschap van de schrijver zou kunnen zijn. Door teksten langzamer en vaker te lezen ontdek je dat ze wellicht meerdere inzichten bevatten. Inzichten om nog eens over na te denken en te relateren aan eerdere ervaringen of andere teksten. Deze vorm van lezen draagt bij aan een genuanceerd oordeel, in accountantstermen ook wel ‘deugdelijke grondslag’ genoemd. Ik heb liever dat je een gedeelte uit het boek goed leest dan dat je het hele boek half leest.

Ben je accountancystudent en houd je van lezen, na-denken en mee-denken? Dan is de leesgroep iets voor jou en kom ik graag met je in contact. Het afgelopen jaar hebben we de volgende boeken gelezen (of staan nog op de planning):

• De meetmaatschappij (2021). Berend van der Kolk.
• De aandacht verloren (2022). Johann Hari.
• Het goede leven (1996, herziene editie 2020). Fernando Savater.
• Donuteconomie (2019). Kate Raworth.
• De onbevreesde organisatie (2019). Amy Edmondson.

Deze boeken hebben een verschillende achtergrond met aandacht voor psychologie, filosofie en sociologie en geven voldoende aanleiding om kritisch te reflecteren op het accountantsberoep. Voor een impressie verwijs ik je naar mijn boekbespreking van De meetmaatschappij (Van Brenk, 2023).

Accountants die na-denken = verminderen wat anderen vermeerderen.

Herman van Brenk is universitair hoofddocent accountancy aan Nyenrode Business Universiteit

Referenties

Arendt, H. (2021). Het leven van de geest. Utrecht: Ten Have.

Edmondson, E. (2019). De onbevreesde organisatie. Amsterdam: Business Contact.

Hari, J. (2022). De aandacht verloren. Amsterdam: Nijgh & Van Ditmar.

Raworth, K. (2019). Donuteconomie. Amsterdam: Nieuw Amsterdam.

Savater, F. (2020). Het goede leven. Utrecht: Bijleveld.

Van Brenk, H. (2023). Boekbespreking: De meetmaatschappij. Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie, 97(1/2), 39-41. doi:https://doi.org/10.5117/mab.97.95796

Van der Kolk, B. (2021). De meetmaatschappij. Business Contact.

Van Dijk, M. (2021, maart 19). Voor de nieuwe Denker des Vaderlands Paul van Tongeren (70) staat het wonder van betekenis centraal. Trouw. Opgehaald van https://www.trouw.nl/religie-filosofie/voor-de-nieuwe-denker-des-vaderlands-paul-van-tongeren-70-staat-het-wonder-van-betekenis-centraal~bf793729/