Door René Orij, Hoogleraar Duurzaamheidsverslaggeving aan Nyenrode

ESG is het nieuwe ‘goud’ voor accountants, Environmetal, Social & Governance. Ofwel milieu, maatschappij en goed bestuur. In de nabije toekomst moeten veel bestuursverslagen met duurzaamheidscijfers worden gecontroleerd. En controle is de accountant op het lijf geschreven. Hoewel nog niet duidelijk is of accountants de enigen zullen zijn die duurzaamheidscijfers mogen controleren, is er toch een grote rol voor accountants weggelegd. Dat zou nog wel eens een versterking van het verdienmodel van de sector kunnen zijn. Maar ook versterking van de maatschappelijke rol van accountants, en daarbij kan het werk inhoudelijk aantrekkelijker worden voor accountancy-studenten en startende accountants.

Het kader dat dat binnenkort zal voorschrijven hoe over ESG gerapporteerd moet worden is de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD). Die is op het moment nog niet uitgekristalliseerd in de verschillende landen. De CSRD moet nog ingebed worden in nationale verslaggevingssystemen.

Zou men kunnen beredeneren of ESG past bij het verslaggevingssysteem van een land, en dan indirect of ESG past bij het werk van accountants? Het concept cultuur zou kunnen helpen bij die beredenering. En misschien valt er dan ook iets te zeggen of ESG bij het Nederlandse systeem past.

In mijn wetenschappelijk onderzoek koppel ik vaak drie concepten aan elkaar. Laat ik dat hier ook doen. Het zou goed kunnen dat in bepaalde culturen het verslaggevingssysteem soepeler om kan gaan met ESG, dan in andere landen. In het verleden heb ik vastgesteld dat cultuur en ESG-verslaggeving op een bepaalde manier samenhangen (Orij, 2010).

Cultuur is een breed begrip. De snelste route naar een analyse van cultuur loopt via de weg van cultuurverschillen tussen landen. Die route wordt vaak gekozen, omdat cultuurverschillen tussen ondernemingen lastig te meten zijn. Dus als er een onderzoeksvraag wordt gesteld over verslaggeving en cultuur, dan werken we vaak met een ‘second best’-oplossing, namelijk landendata. En toevallig past die werkwijze ook bij het initiële idee, om te gaan beredeneren of ESG via cultuur een connectie heeft met verslaggevingssystemen.

De meeste accountancy-studenten op Nyenrode hebben waarschijnlijk al wel eens met de culturele dimensies van Hofstede te maken gehad (Hofstede, 1984). Hofstede heeft in de jaren ’80 dimensies en scores voor nationale culturen ontwikkeld. Gray heeft in 1988 een link gelegd met accountancy. Hij gaf voorzet om op basis van Hofstedes werk een cultuurtheorie te ontwerpen voor verslaggevingssystemen (Gray, 1988) door Hofstede-dimensies aan elkaar te koppelen. Daarmee creëerde hij culturele verslaggevingsdimensies en daarbij behorende scores.

Als eerste noemde Gray de tegenstelling tussen professionalisme en strakke regelgeving.  Professionalisme wordt daarbij omschreven als professionele zelfregulering in de omgang met regelgeving. Andere dimensies die hij suggereerde waren flexibiliteit binnen de regelgeving versus de eenheid van regelgeving, voorzichtigheid versus optimisme en geheimhouding versus transparantie. Gray typeerde het Nederlandse systeem als een Noord-Europees systeem, gebaseerd op het Franse civiele recht (‘code law’). Er zijn overigens andere auteurs die het Nederlandse systeem typeren als een ‘code law’-systeem met duidelijke Angelsaksisch elementen (Roosenboom et al., 2003). Noord-Europees wordt geduid als zeer professioneel en sterk zelfregulerend, bovengemiddeld flexibel, sterk optimistisch en bovengemiddeld transparant. Angelsaksisch is sterk gericht op transparantie, is zeer optimistisch, zeer flexibel, zeer professioneel en sterk zelfregulerend.

Hierboven is de theoretische vraag gesteld of ESG past bij het Nederlandse verslaggevingssysteem. Die vraag is nogal zwaar voor een dergelijk kort stuk, maar wellicht biedt dit enige inspiratie voor toekomstige masterscriptieschrijvers. En dan ga ik hierbij nog de analyse met cultuur nog eens vereenvoudigen, en alleen Gray’s transparantie eruit lichten, omdat ik die transparantie in mijn eerdere werk heb gekoppeld aan ESG-verslaggeving (Orij, 2010).

In een op transparantie gerichte verslaggevingscultuur zou ESG-verslaggeving kunnen floreren. Een kenmerk van ESG-verslaggeving is dat de doelgroep breder is dan bij financiële verslaggeving. Alle stakeholders tellen mee als doelgroep. Transparantie is bij uitstek een dimensie die past bij niet-financiële belanghebbenden, omdat die vaak geen formeel recht hebben op informatie, maar afhankelijk zijn of ondernemingen transparant willen of kunnen zijn. Zelfs binnen een systeem van verplichte verslaggeving is er overigens ruimte tussen veel en weinig informatie. Sommige ondernemingen beperken zich tot de minimale verplichtingen van de verslaggeving en andere zijn zo transparant als mogelijk is.

Met transparantie zou het volgens Hofstede en Gray redelijk goed zitten in het Nederlandse verslaggevingssysteem. We hebben een cultuur van het verslaggevingssysteem die bovengemiddeld gericht is op transparantie. Een hele korte conclusie zou kunnen zijn dat ESG in culturele zin via transparantie zou kunnen passen bij het Nederlandse verslaggevingssysteem. Of het verband tussen ESG en verslaggevingssystemen ook beredeneerd kan worden via de andere dimensies van Gray, dat zou een interessante insteek van een toekomstige scriptie kunnen zijn.

Bronnen:

Gray, S. J. (1988). Towards a theory of cultural influence on the development of accounting systems internationally. Abacus, 24(1), 1-15.

Hofstede, G.H. (1984), “National cultures revisited”, Asia Pacific Journal of Management, September, pp. 81-99.

Orij, R.P. (2010), Corporate Social Disclosures in the Context of Culture and Stakeholder Theory, Accounting, Auditing and Accountability Journal, vol. 23, no. 7: 868-889.

Roosenboom, P., Van Der Goot, T., & Mertens, G. (2003). Earnings management and initial public offerings: Evidence from the Netherlands. The International Journal of Accounting, 38(3), 243-266.