Denk jij dat je onafhankelijk kunt zijn in jouw rol als accountant? De principle-based standaarden in de verslaggeving en controle zullen altijd enige ruimte overlaten voor eigen interpretaties en uitwerkingen. Dit zorgt er voor dat je de hoogte van een correctie op verschillende manieren kunt berekenen. Jij hebt vast ook wel een klant met een jaarrekeningpost waarin een inschatting van het management enorm belangrijk is. Denk aan een bouwbedrijf met onderhanden projecten of een klant met geactiveerde goodwill naar aanleiding van een recente overname. De schattingen die hierin gedaan zijn, hebben meestal een materieel effect op de jaarrekening. Het is dan ook van belang dat we als accountant deze schatting kritisch controleren en onze objectiviteit niet uit het oog verliezen.

Uit mijn scriptie-onderzoek blijkt dat als de beloning van een accountant variabel is, dit invloed heeft op de hoogte van de correctie die hij laat doorvoeren. In een enquête gaven accountants op basis van een casus aan in hoeverre zij een correctie op de voorraad zouden doorvoeren. Vervolgens heb ik met behulp van de antwoorden hierop (afhankelijke variabele) en de werkelijke beloningsstructuur van deze accountants (verklarende variabele), een regressieanalyse uitgevoerd. Conclusie: Hoe meer je beloning afhangt van je eigen prestaties, hoe lager de correctie die je laat doorvoeren.*

De vraag is dus of we zo robuust en objectief zijn als we denken dat we opgeleid worden. In 2012 heeft de Koninklijke Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (NBA) de cursus Professioneel-Kritische Instelling (PKI) al verplicht gemaakt in de praktijkopleiding RA. Ook in de jaarlijkse Summercourses van de NBA is PKI sindsdien één van de belangrijkste terugkerende thema’s. Je zou daarom verwachten dat we inmiddels dusdanig kritisch zijn, dat we niet meer beïnvloed worden door onze eigen beloning. Toch is mijn onderzoek, uitgevoerd onder meer dan 400 Nederlandse accountants, in 2015 verricht. Ruim na de introductie van de kreet PKI.

Het probleem is niet dat we een verlangen hebben om oneerlijk te zijn, het probleem is dat we simpelweg niet in staat zijn om informatie onbevooroordeeld te interpreteren. Eigenbelang is hier één van de belangrijkste oorzaken voor. Mensen zijn geneigd om de dingen die persoonlijk voordeel opleveren, te verwarren met de dingen die eerlijk en moreel zijn. Persoonlijk voordeel hoeft niet perse een hoger salaris te zijn, maar kan ook de waardering van iemand zijn. Of een goed gevoel dat je overhoudt wanneer je een opdracht op tijd hebt afgekregen. Jij wordt toch ook blij als je klant aangeeft tevreden te zijn en hij volgend jaar graag weer de controle door je laat uitvoeren? Het is niet alleen fijn dat deze omzet gecontinueerd wordt, nee, het geeft ook een goed gevoel dat de klant je waardeert en erkenning geeft.

We zijn dus beïnvloedbaar. Als we bij het maatschappelijk verkeer de verwachting wekken onafhankelijk te zijn, is het van belang dat we in ieder geval beseffen dat we beïnvloedbaar zijn. De vraag is of het één het ander uitsluit. Kun je onafhankelijk zijn als je beïnvloedbaar bent? Misschien wel. De beslissingen van een gebruiker van de jaarrekening veranderen immers niet zolang deze beïnvloeding geen materieel effect heeft. Echter, hoe kunnen wij bepalen dat wij niet materieel beïnvloed zijn, als we ons niet eens realiseren dát we beïnvloed zijn?

Maar wat is het alternatief, dat alle accountants in dienst komen van de overheid? Deze optie wordt steeds vaker geopperd. Echter, ook in dienst van de overheid blijven we mensen. Ook dan heeft onze klant een gezicht en het maatschappelijk verkeer vaak niet. Ook dan vinden we sommige mensen wel aardig en anderen niet. En in dienst van de overheid zullen ook factoren als tijdsdruk en geld een rol spelen.

Dus?
Omarm de reviewer! Laat eens een collega meekijken die de klant niet kent. Pleeg collegiaal overleg of laat een Onafhankelijke Kwaliteit Beoordeling uitvoeren. We kunnen alleen als individu een bijdrage leveren aan het in stand houden van onze functie in het maatschappelijk verkeer als we ons bewust zijn van ons falen als mens in het onbevooroordeeld interpreteren van informatie. Als we blijven geloven dat we niet beïnvloedbaar zijn en dus onafhankelijk, slaan we sowieso de plank mis. Natuurlijk is dit iets wat ook in de opleiding en cursussen (zoals de genoemde PKI-cursus) steeds meer terug zou moeten komen. Maar als jij je collega uitnodigt om mee te lezen met de overwegingen voor die ene getroffen voorziening, kun jij vandaag al beginnen met het waarmaken van de rol die je hebt als accountant. Zonder dat je daarbij je menselijkheid verliest. De accountant als mens.

*Zie voor meer informatie over dit scriptie-onderzoek het interview ‘De accountant als mens’.

Esther van Wijk behaalde vorig jaar de Master of Science in Accountancy.  Zij neemt deel aan het traject van de Nyenrode Essayprijs Accountancy 2016. Voor de essayprijs zijn studenten genomineerd die een goed beoordeelde masterscriptie hebben geschreven met een onderwerp dat maatschappelijk interessant en relevant is. De Essayprijs zal worden uitgereikt in september.