Op 5 juni gingen circa 200 masterstudenten Accountancy op de Nyenrode Business Universiteit tijdens een college Corporate Governance met elkaar in gesprek. Onderwerp: de benodigde veranderingen binnen het beroep om het vertrouwen in de openbaar accountant te herstellen. De rapporten van de AFM en de reactie vanuit de beroepsgroep samengevat in het rapport ‘In het publiek belang’ vormden de basis. Studenten beantwoordden stellingen en vragen direct online. De uitkomsten waren input voor levendige discussies.

Wat is de kern van de problematiek en de noodzakelijke veranderingen waar het accountantsvak nu voor staat? De antwoorden van de studenten zijn samengevat in de ‘word cloud’. De woorden ‘Kwaliteit’ en ‘Maatschappelijk Verkeer’ zijn het meest genoemd en vallen direct op. De aloude verwachtingskloof is nog steeds niet overbrugd.

Met de studenten is ook gesproken over de verwachte effectiviteit van de voorgestelde maatregelen van de beroepsgroep om de kwaliteit te verbeteren en daarmee het vertrouwen van het maatschappelijk verkeer te herwinnen.

Reacties op uitkomst AFM onderzoek big four kantoren
De studenten onderkennen dat door tijdsdruk en budgetafspraken met klanten de afwerking van dossiers – waaronder de review van de partners – verbetering behoeft. Studenten, die veelal als assistent accountant werkzaam zijn, ervaren die verbetering inmiddels al wel in de praktijk . Slechts 20% van de studenten onderschrijft de stelling dat de controle van de jaarrekening bij de big four kantoren ver onder de maat is. In de discussie hierover bleek dat ook een groot aantal studenten vindt dat de kwaliteit van de controle nog steeds hoger kan. “Ver” beneden de maat ging echter voor hen te ver.

Reactie op rapport ‘In het publiek belang’
In het rapport ‘In het publiek belang’ zijn 53 maatregelen opgenomen die als doel hebben het vertrouwen in het beroep te herstellen. Deze maatregelen zijn te verdelen naar vier thema’s: governance van accountantskantoren, verdien- en beloningsmodel bij accountantskantoren, de cultuur en het lerend vermogen van de sector en tenslotte de verbetering van de relevantie van de accountantscontrole.

In totaal verwacht bijna twee derde van de accountancystudenten dat het pakket aan maatregelen het gewenste effect zal hebben om het doel te bereiken: herstel van vertrouwen. Opvallend is dat ruim 48% vindt dat vooral aandacht moet worden besteed aan het verdien- en beloningsmodel terwijl slechts 7% de veranderingen wil richten op de governance. Dit in contrast met de publieke aandacht naar de aanpassingen in de governance van accountantsorganisaties en het installeren van een raad van commissarissen met onafhankelijke leden.

Hoe nu verder?
De studenten werd gevraagd op welk van de vier gebieden zij hun geld zouden inzetten om te zorgen voor de gewenste gedragsverandering, de waarborging van kwaliteit en het herstel van vertrouwen. Dit afgezet tegen de vraag waar men verwacht dat het maatschappelijk verkeer op zou inzetten. Om het gedrag van de accountant van vandaag te veranderen naar (meer) gewenst gedrag van morgen is een zogenaamd nalevingsvierkant voorgelegd. Dit nalevingsvierkant is in Nederland geïntroduceerd door de Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit in haar rapportage “Naar prestaties met effect” (januari 2005) waar gedragsverandering vanuit vier verschillende invalshoeken wordt benaderd: de vier zogenaamde E-drivers voor verandering:

1. Education – het geven van voorlichting en onderwijs (denk aan voorbeeldgedrag, campagnes)
2. Engineering – het inrichten van een sociale en fysieke infrastructuur (denk aan verkeersdrempels en branche-keurmerken)
3. Economics – het hanteren van economische stimuli (denk aan belonen met tegoedbonnen bij verkeerscontroles)
4. Enforcement – het ouderwets handhaven (denk aan controles en opgelegde sancties)

Door de negatieve berichtgeving over de accountant in de pers verwacht 84% van de studenten dat het maatschappelijk verkeer inzet op meer handhaving (enforcement) door middel van (nieuwe) regels en verscherpt toezicht. Een ontwikkeling die volgens de studenten niet bijdraagt aan het herstel van vertrouwen. Hierbij trekken zij de parallel met box-ticking excercities voor de naleving van corporate governance codes. Het voldoen aan deze codes leidt niet tot minder schandalen. Kennelijk is meer nodig dan alleen regels opstellen en naleven

De meeste accountancystudenten zetten zelf liever in op opleiding (ruim 37%). Het gaat hier om voorbeeldgedrag, campagnes en onderwijs. Op deze manier zien studenten een duurzame verandering tot stand komen.

Bij de vraag wie de leiding moet nemen in de verandering zijn de studenten eensgezind en nemen zij graag hun eigen verantwoordelijkheid. In totaal geeft 38% van de studenten aan dat zijzelf als ‘de individuele accountant’ de belangrijkste actor voor verandering zijn. Hiermee geven zij een belangrijk signaal af dat de verandering niet opgelegd wordt van buitenaf, maar dat intrinsieke motivatie bepalend is voor een blijvende verandering.

Het is mooi om te zien dat de studenten de verantwoordelijkheid voor de verandering bij zichzelf zien en ondersteuning zoeken bij opleidingen. Maar ook een waarschuwing aan de oude garde: handhaving is misschien de natuurlijke reactie vanuit de maatschappij, maar zal niet tot een duurzame oplossing leiden. Een gezonde mix van opleidingen, goede processen, beloningen en handhaving zal het beroep verder brengen.

Hier past maar één conclusie: nieuwe superhelden zijn onderweg!

Docenten Corporate Governance, Nyenrode Business Universiteit