Op een zonnige vrijdagmiddag kwamen vier heren bijeen om te praten over de accountant van de toekomst. Rick Voogd (redactie The Accountables), Siebe Philips (redactie The Accountables), Constant Rams (Programmadirecteur Accountancy, Controlling & Tax aan Nyenrode Business Universiteit) en prof. dr. Niels van Nieuw Amerongen RA (Leerstoel Kreston Netherlands MKB Accountancy aan Nyenrode Business Universiteit en Academisch Verantwoordelijke voor de accountantsopleidingen) gingen met elkaar in gesprek over de toekomst van de accountantsopleiding én het accountantsberoep. Een interessant gesprek waarin vele toekomstverwachtingen zijn gedeeld.

Stip aan de horizon
Het gesprek werd afgetrapt met het rapport ‘Stip aan de horizon’ van de NBA en CEA¹. In dit rapport wordt het toekomstige leren in een breder kader gezet. De accountantsopleiding, het leren in de praktijk en de praktijkopleiding zullen meer in elkaars verlengde komen te liggen. Wanneer dit in het rapport beschreven ideaal wordt verwezenlijkt, zal dit naar verwachting een positieve impact hebben op de toekomstbestendigheid van de opleiding. Nyenrode heeft reeds een onderwijsvisie opgesteld die goed aansluit op het rapport ‘Stip aan de horizon’. In deze onderwijsvisie heeft Nyenrode namelijk drie kernpunten benoemd, te weten transformatief onderwijs, innovatief onderwijs en blended learning. Transformatief onderwijs houdt in dat de student na het afronden van de opleiding anders naar buiten gaat dan dat deze binnenkwam. De opleiding moet impact maken op de student, waardoor deze werkelijk een transformatie ondergaat. Innovatief onderwijs houdt onder andere in dat de opleiding blijft aansluiten op de praktijk, bijvoorbeeld door nieuwe thema’s tijdig in het curriculum op te nemen. Tot slot moet blended learning ervoor zorgen dat het onderwijs leuk, aantrekkelijk en studeerbaar blijft. Denk hierbij aan een combinatie van online en offline lesmateriaal of aan toetsvormen die anders zijn dan de traditionele schriftelijke tentamens. Deze drie kernpunten zorgen ervoor dat Nyenrode nu al haar bijdrage levert aan het opleiden van toekomstbestendige accountants.

Studeerbaarheid en toekomstbestendigheid
Studeerbaarheid en toekomstbestendigheid zijn twee belangrijke termen die vaak voorbij komen als over de accountantsopleiding wordt gesproken. In het voorgaande stuk kwamen deze termen ook kort voorbij, maar wat houden ze nou precies in? Studeerbaarheid houdt in het kort in dat de opleiding voor studenten behapbaar blijft. Toekomstbestendigheid betekent dat de studenten zo worden opgeleid, dat zij in de toekomst in staat zijn om het accountantsberoep naar behoren uit te kunnen voeren. Het is absoluut van belang dat de opleiding studeerbaar blijft, echter betekent dit niet dat het direct mogelijk is om de opleiding af te smallen en in te korten. De buitenwacht (lees: het maatschappelijk verkeer) verwacht namelijk wel dat accountants van bepaalde zaken op de hoogte zijn. In een wereld die steeds complexer wordt, is het namelijk ook van belang dat accountants van de nieuwste ontwikkelingen op de hoogte zijn en blijven. Denk bijvoorbeeld aan het onderwerp fraude, dat in de afgelopen jaren een enorme vlucht heeft genomen. Of het thema duurzaamheid, wat vrij recent nog een enorme impact heeft gehad op de opleiding en het beroep. Dit zijn thema’s die de student van vandaag wel dient mee te krijgen, om opgeleid te kunnen worden tot accountant van de toekomst. De grootste uitdaging voor Nyenrode is hierbij dan ook om, met inachtneming van de CEA eindtermen, de opleiding niet te verlengen. In andere woorden: de opleiding zo inrichten dat enerzijds de studeerbaarheid onder controle blijft, maar anderzijds de student wel wordt opgeleid tot toekomstbestendige accountant. Hoe verwacht Nyenrode dit te kunnen realiseren? Door in de opleiding te focussen op wat er écht toe doet. De CEA heeft een subcommissie geïnstalleerd die het stelsel van eindtermen zal herzien in 2024 en 2025. Nyenrode houdt gaande het proces van ontwikkeling van onderwijsvernieuwing nauw contact met de CEA zodat de vernieuwing zal aansluiten op het nieuwe stelsel van eindtermen.

Themagestuurd onderwijs
Een ontwikkeling die mogelijk kan bijdragen aan de studeerbaarheid en toekomstbestendigheid van de opleiding is ‘themagestuurd onderwijs’. De traditionele indeling van de opleiding is dat deze bestaat uit een aantal hoofdvakken (BIV, EV en Auditing & Assurance), met daaromheen verschillende gelieerde vakken en subvakken. Op dit moment  worden deze vakken individueel en separaat van de andere vakken onderwezen en getoetst. Het idee van themagestuurd onderwijs is dat niet per vak, maar per thema wordt onderwezen. Bij ieder thema zal lesstof van verschillende vakken worden behandeld. Zodoende zullen studenten ook makkelijker de onderlinge samenhang tussen verschillende vakken kunnen ervaren. Een grote uitdaging is echter om binnen de verschillende thema’s voldoende lesstof te behandelen. Desondanks is de verwachting dat themagestuurd onderwijs er in de toekomst wel zal gaan komen, en dat dit de studeerbaarheid en toekomstbestendigheid van de opleiding ten gunste zal komen.

Basisopleiding en specialisaties
In het rapport ‘Stip aan de horizon’ wordt ook nog een andere mogelijke oplossing genoemd voor de studeerbaarheid van de opleiding. Namelijk een soortement basisopleiding, die vergelijkbaar is met de opleiding tot basisarts. De studenten zouden in de opleiding een ‘minimale set van competenties’ dienen te verkrijgen, wat voldoende is om te kwalificeren als startbekwame accountant. Hierbij is het interessant dat studenten in de opleiding ook niet volgepropt worden met kennis, maar dat de nadruk veel meer ligt op het trainen van vaardigheden. Met deze vaardigheden zullen de opgeleide accountants niet alleen nu, maar ook in de toekomst, hun beroep goed moeten kunnen uitoefenen. Door de aangeleerde vaardigheden weten zij zich namelijk in allerlei verschillende situaties goed te redden. Nyenrode besteedt momenteel in het curriculum al aandacht aan het aanleren van vaardigheden (zoals in de Professional Leadership Development Journey (PLDJ) en de Summercourse De Robuuste Accountant), maar in de opleiding van de toekomst zal hier nog meer de nadruk op komen te liggen.

Het is belangrijk om de werkzaamheden op het gebied van ESG en IT wel bij de accountant te beleggen. Echter is het de vraag of de gehele set aan vaardigheden nog wel bij één persoon kan worden belegd, of dat het simpelweg te veel is om van een persoon te vragen. Het toevoegen van duurzaamheid aan het takenpakket van de accountant is wel de druppel geweest om inderdaad eens goed na te gaan of het niet anders kan. Het laten ontstaan van een basisopleiding kan ook de weg vrijmaken voor het ontstaan van verschillende specialistische stromingen, waarbij duurzaamheidsverslaggeving bijvoorbeeld zo’n stroming zou kunnen zijn. Voordat dit realiteit kan worden, zal wel de wetgeving moeten worden aangepast. Dit zou zomaar nog enkele jaren kunnen gaan duren. Aangezien Nyenrode hierbij afhankelijk is van de wet- en regelgeving, stelt zij zich hierbij afwachtend op. Echter, wanneer de situatie zich voordoet waarop een dergelijke aanpassing in wet- en regelgeving zal plaatsvinden, dan is Nyenrode hier op voorbereid en is zij in staat snel te schakelen om het curriculum hierop aan te laten sluiten.

Integrated thinking
Een van die vaardigheden die van belang is voor toekomstbestendige accountants is ‘integrated thinking’². Dit betreft het analytisch denkvermogen, wat boven alle andere vaardigheden staat. De wereld wordt steeds complexer en daarom is integrated thinking ook zo’n belangrijke vaardigheid. Deze vaardigheid zal helpen om alle verschillende signalen die je tijdens het werk krijgt te analyseren en tot een juiste conclusie te komen. Omdat deze vaardigheid zo belangrijk is, zal het onderwijzen ervan als rode draad door de gehele opleiding lopen. De wereld wordt steeds complexer, en integrated thinking zorgt ervoor dat je aan de hand van verschillende signalen die je krijgt, alles goed kan analyseren, in een breder perspectief kunt plaatsen, en een conclusie daarop kan baseren.

Wat kan Nyenrode wel alvast doen?
Voor verschillende zaken is Nyenrode dus afhankelijk van andere partijen, bijvoorbeeld de wetgever. Maar hoe kan Nyenrode dan wel nu al een bijdrage leveren aan het aantrekkelijker maken van de opleiding en het beroep? Dat doet Nyenrode door op verschillende plekken de opleiding, en tegelijkertijd het beroep, aan te prijzen. Wat hierbij opvalt is dat Nyenrode merkt dat er helemaal niet zo’n negatief beeld heerst over de accountancy en de opleiding als door velen wordt gedacht. Het is echter gewoon zo dat er veel toekomstige studenten zijn die de opleiding en het beroep gewoonweg nog niet kennen. Nyenrode zet zich dus sterk in om de opleiding en het beroep meer op de kaart te zetten bij toekomstige studenten.

Daarnaast biedt Nyenrode toekomstige studenten ook hulp aan voor het vinden van een werkgever die goed bij hun past, gezien er accountantskantoren zijn in alle soorten en maten die elk hun eigen cultuur hebben. Zo wordt de kans vergroot dat iemand het beroep positief zal ervaren en de opleiding succesvol afrondt.

Tot slot is een groot deel van de beleving van de student afhankelijk van hoe diegene het werk ervaart. In de duale opleiding van Nyenrode heeft het werk de overhand in de beleving van de werkstudent. Het is dus van belang dat kantoren ook een grote bijdrage leveren aan het aantrekkelijker maken van het beroep, waar werkdruk een belangrijk onderdeel van is. Hier kan Nyenrode zelf niet direct invloed op uitoefenen, maar wel heeft zij contact met verschillende kantoren om de werk-/studiebalans goed te kunnen reguleren. Ook is het van belang om als werkgever goed na te denken wat je van je werknemers kan en mag verwachten. Zet je ze te veel onder druk, dan kan dit leiden tot burn-outs of uitstroom uit het beroep. Een belangrijke vaardigheid om hier goed naar te kunnen handelen, is bijvoorbeeld emotionele intelligentie.

Emotionele intelligentie
Emotionele intelligentie is het vermogen om emoties te herkennen bij jezelf en bij anderen en hier ook actief iets mee te doen. Dit is een belangrijke vaardigheid voor accountants. Het is van cruciaal belang om deze gevoelscomponent aandacht te geven, want er gebeurt in een interactie soms meer ‘onder de tafel’ dan erboven³. Het onderdeel van emotionele intelligentie zit al deels verweven in de accountantsopleiding van Nyenrode, namelijk in het PLDJ traject dat als rode draad door de opleiding loopt. Echter zal dit onderwerp, net als enkele eerder genoemde onderwerpen, nog meer aandacht krijgen in de toekomstige opleiding. Emotionele intelligentie is namelijk ook onderdeel van de belangrijke set aan vaardigheden die een toekomstige accountant nodig heeft om zijn werk goed uit te kunnen voeren. Er kunnen verschillende situaties voorkomen in het werk van de accountant, waarbij de communicatie met de klant onder druk kan komen te staan. Juist dan is het van belang om emoties in het gesprek te kunnen herkennen, en hierop te handelen, om zodoende nog steeds effectief met de klant te kunnen blijven communiceren, zelfs wanneer er uit de situatie wellicht conflicten kunnen ontstaan.

Zwaarder dan vroeger?
Het gesprek eindigde met de vraag of de opleiding en het beroep eigenlijk zwaarder zijn geworden dan tientallen jaren geleden. De mannen denken dat dat niet het geval is. Vroeger was de opleiding ook lang en zwaar, maar een groot deel van de beleving van de student komt ook voor uit de cultuur. Vroeger wilden bijvoorbeeld veel meer studenten partner worden dan nu het geval is. Als dat je doel is, neem je de lange dagen en zware studie voor lief. Hedendaagse studenten, voornamelijk millennials en Gen Z-ers, hebben andere wensen en vinden het bijvoorbeeld wel prima als zij 40 uur gewerkt hebben, en het liefst zelfs 32 uur. Aan Nyenrode dus ook de schone taak om de opleiding zodanig aan te passen, dat dit goed aansluit bij de behoeften en wensen van hedendaagse studenten.

Slotoproep
Wil jij als student of young professional naar aanleiding van dit artikel iets kwijt over de toekomst van de accountantsopleiding? Laat je dan vooral horen! Constant Rams (c.rams@nyenrode.nl) en prof. dr. Niels van Nieuw Amerongen RA (n.vnieuwamerongen@nyenrode.nl) staan open voor frisse ideeën en kritische vragen. Laat je dus vooral horen bij een van de twee heren, mocht je hier interesse in hebben!

Referenties
[1] Stip aan de horizon, NBA & CEA (2022)
https://www.cea.nl/siteassets/archief/themas/stip-aan-de-horizon/rapport-project-stip-aan-de-horizon—contouren-van-een-toekomstbestendige-en-studeerbare-opleiding.pdf

[2] Integrated Thinking is vereist voor complexe oordeelsvorming van aankomend accountants, van Nieuw Amerongen, N. & Rams, C. (2024)
https://www.nyenrode.nl/nieuws/n/integrated-thinking-vereist-voor-complexe-oordeelsvorming-aankomend-accountants

[3] Emotie in de cliënt-accountant-relatie: It takes two to tango, van Nieuw Amerongen, N. (2020)
https://www.vna-aa.nl/blog/emotie-in-de-client-accountant-relatie-it-takes-two-to-tango-2/