1 mei 2017. De dag waarop alle actieve accountants de beroepseed uit het rapport In het publiek belang van beroepsorganisatie NBA moesten hebben afgelegd, op straffe van een aanklacht bij weigering. Het nut van een (verbeter)maatregel als de beroepseed staat al geruime tijd ter discussie. De schade die de beroepseed kan toebrengen aan het imago van het beroep is echter een onderbelicht onderwerp. Ruim één jaar na dato roep ik zowel accountants als de beroepsorganisatie op om de beroepseed te schrappen vanwege de gevaren die hieraan kleven.

Accountant in business: de schijn tegen
Wie de tekst van de beroepseed erbij pakt, kan er niet omheen dat de accountant die de tekst – en plein public en geheel in lijn met het Limpergiaans gedachtegoed – uitspreekt, bevestigt en benadrukt dat hij in het algemeen belang handelt. Het is de eerste zin van een beroepseed waarmee de accountant uitdrukkelijk benadrukt en bevestigt dat hij achter de regels en de waarden van het beroep staat (Van Arkel, 2015)[1]. Daar valt op zich niet veel tegenin te brengen, ware het niet dat er meer accountants in business dan openbaar accountants zijn. Zo is in het Financieele Dagblad van 17 oktober 2017 te lezen dat een accountant in business die handelt als onderhandelaar bij bedrijfsovernames en gemachtigde in fiscale procedures is, weigerde de eed af te leggen. Het belang van zijn opdrachtgever stond namelijk centraal en niet het algemeen belang. Een accountant in business die tóch de beroepseed uitspreekt, heeft daarmee automatisch de schijn tegen. Logischerwijs werkt dit (onbedoeld) verdere imagoschade in de hand.

Niet representatief totstandkomingsproces
De beroepseed is voor vergelijkbare beroepsgroepen met een maatschappelijke verantwoordelijkheid als bankiers, artsen en advocaten een bekend fenomeen. Beroepsbeoefenaars uit deze kringen lijken in tegenstelling tot accountants niet de media te halen door betuiging van principiële bezwaren tegen hun beroepseed. Toch kan men niet zomaar de parallel leggen met deze beroepsgroepen. Het proces van totstandkoming van een eed is een belangrijke onderscheidende factor ten opzichte van de beroepseed van andere beroepsgroepen (Gawronski, 2015)[2]. De beroepseed voor accountants is de eerste maatregel uit het rapport In het publiek belang. De auteurs van het rapport hebben – naar eigen zeggen – ter bepaling van de maatregelen vooral de focus op stakeholders gelegd en hebben in beperkte mate de beroepsbeoefenaars belast met het “veldwerk” geconsulteerd. Zij zijn echter wel de hoofdrolspelers. Kritiekpunt nummer 1!

Tijdens de algemene ledenvergadering van 17 mei 2016 van de NBA werd de (ontwerpverordening op de) beroepseed aangenomen met 69 procent van de stemmen vóór, terwijl de vergadering door circa tweehonderd leden werd bezocht die 361 stemmen vertegenwoordigden (Nierop, 2016)[3]. Het is dus niet verrassend dat met scepticisme wordt gereageerd op de stemming. Het aantal daadwerkelijk uitgebrachte stemmen is namelijk minimaal in relatie tot het totale aantal accountants (Walravens, 2016)[4] van ruim 21.000. Er is weliswaar sprake van een democratisch verantwoorde stemming, maar de uitkomst is daarmee geenszins een zuivere afspiegeling van het sentiment dat bij accountants leeft. Kritiekpunt nummer 2!

Een niet representatief totstandkomingsproces komt het imago van de beroepseed voor accountants niet ten goede. Ondanks deze kritiekpunten moet de accountant met bezwaren wel voor de tuchtrechter verschijnen, waarbij in het ergste geval een doorhaling in het accountantsregister volgt. De kans dat dit – versterkt door bijbehorende media-aandacht – het vertrouwen van het maatschappelijk verkeer in de accountant ten goede komt, is nihil.

Tijdelijk oppoetsmiddel
De beroepseed dient niet alleen een verbetering van de kwaliteit en onafhankelijkheid van de accountantscontrole teweeg te brengen (NBA, 2014)[5], maar fungeert ook als oppoetsmiddel voor het (vertrouwens)imago van de accountant. Gezien de schade die een reeks schandalen heeft toegebracht aan dit imago, is dat geen onlogische gedachte.

Het oppoetsmiddel heeft echter slechts een tijdelijke werking. Ariely (2012)[6] concludeert naar aanleiding van een reeks experimenten dat een “honour code” geen lange termijn positief effect heeft op ethisch gedrag. Een terugval naar de status quo ligt derhalve op de loer, wat de imagoschade nog verder kan verhogen als maatregelen zoals een beroepseed niet effectief blijken. Slechts een aantal maanden nadat alle accountants de beroepseed moesten hebben afgelegd, hebben zich diverse situaties voorgedaan waarbij accountants negatief in het nieuws zijn geweest. Het spreekt voor zich dat dit niet gunstig is voor de geloofwaardigheid van een eedaflegger.

Een verdere aantasting van het imago van de accountant is onvermijdelijk als de beroepseed langdurig van kracht blijft. De intentie van de beroepseed is goed. Het zijn echter de (onbedoelde) bijeffecten waarin het gevaar voor het imago van de accountant schuilt. Dat kan het beroep zich in het licht van de gebeurtenissen van afgelopen jaren niet permitteren. Schrap die beroepseed, voordat het écht te laat is voor de vertrouwensman van het maatschappelijk verkeer!

Fran Montilla Dorrego dingt met deze opinie mee naar de eerste Brenda Westra Opinieprijs. Deze wordt op 5 oktober uitgereikt.

_{[1] Van Arkel, A. M. (2015, 4 maart). Beroepseed voor accountants. Geraadpleegd op 16 juni 2018, van https://www.accountant.nl/opinie/20151/3/beroepseed-voor-accountants/
[2] Gawronski, S. (2015, 18 juni). Accountantseed kansrijker dan bankierseed. Geraadpleegd op 16 juni 2018, van https://www.accountant.nl/opinie/20151/6/accountantseed-kansrijker-dan-bankierseed/
[3] Nierop, T. (2016, 18 mei). Eed, governance en vier nieuwe bestuursleden. Geraadpleegd op 16 juni 2018, van https://www.accountant.nl/artikelen/2016/5/eed-governance-en-vier-nieuwe-bestuursleden/
[4] Walravens, O. (2016, 29 juni). De beroepseed: zin of onzin? Geraadpleegd op 16 juni 2018, van https://accountantweek.nl/artikel/de-beroepseed-zin-of-onzin
[5] NBA. (2014). In het publiek belang. Geraadpleegd van https://www.nba.nl/globalassets/projecten/in-het-publiek-belang/in_het_publiek_belang_rapport_25_september_2014.pdf
[6] Ariely, D. (2012). The (honest) truth about dishonesty. New York: Harpers Collins Publishers}