In 2013 hadden accountants nog het imago ‘saai’ en ‘duur’ te zijn[1]. Tien jaar later zijn we vast nog duur, maar in elk geval niet meer saai. Er zijn tal van ontwikkelingen in het accountantsberoep. Ook wij, accountancystudenten, staan klaar voor onze rol in de klimaattransitie, fraude- en corruptiebestrijding en AI-revolutie. Met de toenemende eisen uit de maatschappij, neemt de verantwoordelijkheid van de accountant verder toe. Als sector grijpen we deze kansen maar al te graag aan.

Tegelijkertijd conflicteren dezelfde maatschappelijke eisen steeds vaker met elkaar. In een poging om relevant te blijven, lopen we het gevaar over onze eigen voeten te struikelen. Het is urgent dat we keuzes gaan maken: welke verantwoordelijkheid in de maatschappij willen we vervullen en aan welke maatschappelijke eisen kunnen we vervolgens voldoen? Formuleren we hier geen antwoord op, dan verzekeren we onszelf van een fiasco.

Identiteitscrisis

De maatschappij vraagt veel van de accountant, maar heeft verschillende opvattingen over wat de accountant eigenlijk is. Volgens de AFM vervult de accountant een poortwachtersrol van de financiële markten[2]. Tweede Kamerlid Grinwis noemt de accountant een huisarts van de ondernemer[3]. Volgens de beroepseed zijn we diender van het algemeen belang[4]. Ten slotte beschrijft de NBA de accountant als een vertrouwenspersoon van het maatschappelijk verkeer[5]. Maar is een huisarts ook een poortwachter? En dient een vertrouwenspersoon altijd het algemeen belang? Wie deze vier rollen kan combineren, lijdt ongetwijfeld aan een identiteitscrisis. Het is alsof we worden gevierendeeld.

Toenemende eisen
Het is niet gek dat de eisen uit de maatschappij vervolgens conflicteren: de accountant zal duurzaamheidsverslaggeving controleren en klimaatrisico’s doorgronden, maar heeft het eigenlijk al druk genoeg met de financiële verslaggeving[6]. De accountant zal standaardiseren, investeren en innoveren, maar dient ook haar klanten van een persoonlijke dienstverlening te voorzien[7]. De accountant zal investeerders voldoende inlichten op de AvA, maar moet zich ook houden aan de geheimhoudingsplicht[8]. Verder zal de accountant fraude en corruptie bestrijden, maar heeft hij ook een natuurlijke adviesfunctie voor de cliënt. Ten slotte zal de accountant een gedegen klantacceptatiebeleid voeren[9], maar kunnen hierdoor te veel organisaties geen accountant meer vinden. De wetgever noemt hetzelfde klantacceptatiebeleid “moeilijk [te] verenigen met de taak in het publiek belang”[10] en voert de aanwijsbevoegdheid in.

De sector heeft een verantwoordelijkheid om keuzes te maken. Dat begint bij onze vierendeling. Wanneer we formuleren wat we zijn, kunnen we het gesprek voeren over wat we doen.

Huisarts en poortwachter

Een huisarts geneest. De poortwachter is niet bang om te doden. De huisarts heeft een geheimhoudingsplicht. Maar de poortwachter? Die laat graag zijn zwaard spreken.

Bij een poortwachter past geen natuurlijke adviesfunctie. Een poortwachter geneest (adviseert) immers niet. Wirecard liet daarnaast zien hoe de geheimhoudingsplicht leidde tot een bezweken bescherming van de financiële markten[11]. Alsof de poortwachter stilzwijgend het paard van Troje de stadsmuren liet binnenrijden. Een aanwijsbevoegdheid over de poortwachter is uit den boze. Niet iedereen is immers welkom.

Zien wij onszelf als huisarts van de organisatie? Dan is een persoonlijke en vertrouwelijke dienstverlening de kern. Schaalvergroting, standaardisering en de bijkomende ‘vink’-cultuur zijn dan niet de doelstelling. Dat past niet bij een huisarts. Daarnaast zullen we er vrede mee moeten hebben dat niet alle fraudegevallen gedetecteerd kunnen worden. De huisarts controleert ook niet of je je medicijnen werkelijk inneemt.

Vertrouwenspersoon en diender van het algemeen belang

De vertrouwenspersoon van de maatschappij wordt ook in vertrouwen genomen door de controlecliënt. De geheimhoudingsplicht staat voorop. Een diender van het algemeen belang heeft een bredere verantwoordelijkheid. Deze diender laat gerust het belang van de maatschappij prevaleren boven het belang van de cliënt.

Zolang iets in het algemeen belang is, zal de diender het ten uitvoer brengen. Voor de accountant betekent dat een belangrijke rol in de klimaattransitie en in fraude- en corruptiebestrijding. Hebben we daar alleen niet de expertise of capaciteit voor? Pas op de plaats maken, als het algemeen belang daarbij gebaat is, hoort ook bij de diender van het algemeen belang.

Radiofrequenties

Zolang we niet voor onszelf kunnen formuleren wat een accountant is, is het alsof we de discussie op verschillende radiofrequenties voeren. We hebben allen een ander beeld voor ons bij dé accountant. Zonder keuzes te maken vergroten we daarnaast de verwachtings- én prestatiekloof. Weet het maatschappelijk verkeer nog wat de accountant doet? En kunnen wij de vele rollen wel combineren?

Keuzes maken betekent niet weer de ‘saaie’ accountant van 2013 worden. Dit is het moment om onze relevantie en toegevoegde waarde te bewijzen, jonge talenten aan te trekken en mooi werk te gaan doen! Maar door conflicterende verantwoordelijkheden op ons te nemen, ondermijnen wij onszelf. Hoelang duurt het dan totdat we onze taken weer verliezen?

Laten we, met elkaar, een goed gesprek voeren over de huisarts, de poortwachter, de vertrouwenspersoon en de diender van het algemeen belang.

Jeffrey Liu behaalde in 2022 de Bachelor of Science in Accountancy aan Nyenrode en studeert nu in de Master. Hij werkt bij Deloitte, Senior Staff Audit & Assurance.

[1] NEMACC. (2013, juli). Imago van de accountant in het mkb : Een verkennend literatuuronderzoek naar het imago van de accountant. https://www.nba.nl/themas/mkb/informatie-voor-mkb accountants/nemacc/activiteiten/publicaties/imago-van-de-accountant/

[2] AFM verwacht dat accountancy poortwachtersrol bij fraude(risico’s) beter invult. (z.d.). AFM.nl. https://www.afm.nl/nl-nl/sector/actueel/2022/mei/accountants-frauderisicos

[3] Tijdens het Commissiedebat Accountancy d.d. 30 maart 2023

[4] Tekst beroepseed. (z.d.). NBA.nl.https://www.nba.nl/kwaliteitsbevordering/beroepseed-voor-accountants/tekst-beroepseed//

[5]Toelichting bij de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants. (z.d.). NBA.nl. https://www.nba.nl/tools/hra-2023/?folder=235966

[6] Kwartiermakers Toekomst Accountancysector. (2023, 23 juni). Zesde voortgangsrapportage Kwartiermakers Toekomst Accountancysector.

[7] De Kok, P. (2023, 8 februari). Over tien jaar start de grote deconsolidatieslag. Accountant.nl. https://www.accountant.nl/discussie/columns/2023/8/over-tien-jaar-start-de-grote-deconsolidatieslag/

[8] De accountant in de AVA. (z.d.). NBA.nl. https://www.nba.nl/themas/corporate-governance/de-accountant-in-de-ava/

[9] Reguliere vergunninghouders accountancysector moeten direct aan de slag met verbeteren clientacceptatieproces. (2022, 15 december). AFM.nl. https://www.afm.nl/nl-nl/sector/actueel/2022/december/accountant-onderzoek-ceac

[10] Memorie van Toelichting – Wet oekomst accountancysector (pagina 19).

[11] Koster, P., & Kersten, A. (2021, 12 juli). Accountant en geheimhouding, tijd voor progressie. Accountant.nl. https://www.accountant.nl/discussie/opinie/2021/7/accountant-en-geheimhouding-tijd-voor-progressie/#:~:text=In%20juni%202020%20bleek%20de,deed%20er%20het%20zwijgen%20toe.