De afgelopen twintig jaar is het accountantsberoep naar aanleiding van diverse financiële en boekhoudschandalen en meer recent, de rapporten van de Autoriteit Financiële Markten diverse malen (negatief) in het nieuws geweest. De gemeenschappelijke deler in de gevolgen van deze gebeurtenissen was de toename van wet- en regelgeving.

Naar mijn mening is deze toename van wet- en regelgeving regelmatig ongefundeerd; het introduceren van nieuwe regels komt over als een standaardreactie. Ik pleit daarom enerzijds voor wet- en regelgeving met voldoende fundering, waarbij rekening wordt gehouden met de integratie tussen principle based accounting standards en rule based accounting standards en anderzijds voor een cultuuromslag, waar ook de Autoriteit Financiële Markten (hierna: AFM) voor pleit.

AFM-onderzoeken
Wanneer we kijken naar de uitkomsten van de onderzoeken van de AFM in 2010 en 2014 valt op dat de geconstateerde tekortkomingen grotendeels overeenkomen en dat deze tekortkomingen niet zozeer betrekking hebben op het voldoen aan wet- en regelgeving, maar meer op de professionele oordeelsvorming die te wensen overliet. Zo verzamelden accountants zowel in 2010 als in 2014 niet voldoende geschikte controle-informatie. Gezien de oorzaak van de tekortkomingen, het feit dat de toename van wet- en regelgeving in de periode 2010 tot en met 2013 blijkbaar niet tot (significant) minder tekortkomingen heeft geleid en dat de toename van wet- en regelgeving in het verleden ook niet tot (significant) minder tekortkomingen heeft geleid, is de toename van wet- en regelgeving vreemd. De cultuuromslag waar ook de AFM voor pleit, lijkt daarom ook logischer.

Rule- en principle based accounting standards
In het kader van de toename van wet- en regelgeving is de discussie over principle based of rule based en het nut van beide varianten relevant, waarbij het opvalt dat de toename van wet- en regelgeving veelal rule based is. Marietta Peytcheva, Arnold M. Wright, en Barbara Majoor (2014) betogen echter dat principle based accounting standards de ‘process accountability’ verhogen, vanuit de verwachting dat accountants hierbij het gehanteerde besluitvormingsproces aan anderen moeten verantwoorden, ongeacht de uitkomst. Hoewel ik het eens ben met deze conclusie, wil ik hier wel een nuance in aanbrengen. Mijns inziens gaat het niet zozeer om principle based accounting standards versus rule based accounting standards, ik ben van mening dat dit onderscheid niet zo snel gemaakt kan worden; rule-based accounting standards zijn volgens mij een gevolg van principle based accounting standards.

Voordat ik dit verder toelicht en beargumenteer, wil ik eerst duidelijk maken wat ik met principle based en rule based accounting standards bedoel. Zoals de naam al zegt gaat het bij principle based om een principe, met als belangrijkste kenmerk dat dit ruimte voor interpretatie laat. Bij rule based gaat het daarentegen om voorschriften hoe te handelen of juist niet te handelen. Zo is de verordening gedrags- en beroepsregels accountants en artikel 2:362 BW principle based en is de verordening inzake onafhankelijkheid (ViO) grotendeels rule based (niet-limitatief), net als het grootste gedeelte van de wet- en regelgeving.

Zoals gezegd is het belangrijkste kenmerk van principle based accounting standards dat ze ruimte voor interpretatie laten. Het gevolg van deze ruimte van interpretatie zijn de verschillende uitingsvormen van het principe, mogelijk door onduidelijkheid en daardoor verschillen in interpretatie. Rule based accounting standards lossen dit op, waarbij voldaan wordt aan de principes begrijpelijkheid en vergelijkbaarheid uit de controle- en overige standaarden (COS). Hieruit volgt dat rule based accounting een oplossing en gevolg is van principle based accounting. Alleen uitgaan van principle based accounting standards lijkt daarom niet verstandig.

Behoefte van de maatschappij en de verwachtingskloof
Een argument voor de toename van wet- en regelgeving is dat hieraan behoefte is vanuit de maatschappij en dat dit de verwachtingskloof over de werkzaamheden van accountants verder dicht. In principe is dit een valide argument waarmee zeker rekening gehouden moet worden. Het is echter maar de vraag in hoeverre rekening wordt gehouden met de belangen van de betrokken partijen; de toename van wet- en regelgeving zorgt immers ook voor een toename van de belasting voor toezichthouders, accountants en bedrijven zelf. Bovendien is het zo dat er vaak gaten en mazen in wet- en regelgeving worden gevonden.

Gezien het bovengenoemde pleit ik voor principle based accounting standards waarbij voldaan wordt aan de principes begrijpelijkheid en vergelijkbaarheid of voor rule based accounting standards die:
– gebaseerd zijn op principle based accounting standards;
– voorzien in de behoefte van gebruikers, waarbij een belangenafweging wordt gemaakt; en
– begrijpelijk zijn, voor vergelijkbaarheid zorgen en betrouwbaar en/of relevant zijn.

Verder pleit ik voor de cultuuromslag die gemaakt moet worden binnen de accountancysector, zowel bij kantoren als de accountants zelf. Hierbij komt bijvoorbeeld verantwoording, maar ook opleiding, beloning en straf en de structuur en doelstellingen van de accountantsorganisatie om de hoek kijken. Wat betreft die cultuuromslag is haast geboden. De accountancysector heeft namelijk nog één jaar om zichtbare veranderingen door te voeren, anders kan zomaar weer nieuwe regelgeving worden geïntroduceerd.

Jaco de Vos, student Master Accountancy Nyenrode

^{Bronnen
Autoriteit Financiële Markten (AFM). (2010). Rapport algemene bevindingen kwaliteit accountantscontrole en kwaliteitsbewaking.
Autoriteit Financiële Markten (AFM). (2014). Uitkomsten onderzoek kwaliteit wettelijke controles – Big 4-accountantsorganisaties.
Marcel Pheijffer. (2018, april 26). Wetten en regels zijn vaak niet de oplossing, maar het probleem. Opgehaald van www.accountant.nl: https://www.accountant.nl/opinie/2018/4/wetten-en-regels-zijn-vaak-niet-de-oplossing-maar-het-probleem/ 
Marietta Peytcheva, Arnold M. Wright, en Barbara Majoor. (2014). The Impact of Principles-Based versus Rules-Based Accounting Standards on Auditors’ Motivations and Evidence Demands. Behavioral Research in Accounting, Fall, Vol. 26, No. 2, pp. 51-72.
www.accountant.nl. (2018, oktober 11). Overleg Kamer en MCA: nog een jaar respijt voor accountants. Opgehaald van www.accountant.nl: https://www.accountant.nl/nieuws/2018/10/overleg-kamer-en-mca-nog-een-jaar-respijt-voor-accountants/}