“Openbare accountants dragen een maatschappelijke verantwoordelijkheid ten aanzien van fraudepreventie en -bestrijding.” – Koninklijke Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (NBA). Naast de voorgaande uitspraak bestaat momenteel een groeiende vraag naar de forensische accountants als specialisme. Wij hebben als redactie deze ontwikkelingen opgepikt. Seren Güven en Fransisco Montilla Dorrego besloten in gesprek te gaan met Bart Bruin RA, directeur van Integis en inmiddels vijfentwintig jaar actief in het vak forensische accountancy.

Carrièrepad

“Na het gymnasium ben ik begonnen met de studie natuurkunde. Een opleiding vol wiskunde, maar na een jaar ben ik terecht gekomen in de accountancy. Naast drie jaar intern studeren bij de Belastingdienst volgde ik de opleiding aan het NIVRA tot registeraccountant. Kenmerkend aan de Belastingdienst is dat je je als accountant alleen bezighoudt met bijzondere onderzoeken. Rond mijn afstuderen kreeg ik het verzoek om te solliciteren bij de Centrale Recherche Informatiedienst: een onderdeel van de Nationale Politie. Deze dienst was ondersteunend in strafrechtelijke onderzoeken, zoals moord, ontvoeringen, verdovende middelen, witwassen en alles wat je in de krant leest. Na mijn carrière bij de Recherche Informatiedienst ben ik directeur geweest van de forensische afdelingen bij verschillende big four organisaties. Omdat het pad van fraudeonderzoeken zeer onvoorspelbaar is, kan je van tevoren niet voorspellen welke personen en partijen een rol spelen. Zo kan je wellicht in aanraking komen met een partij die geadviseerd of gecontroleerd wordt door je eigen accountantsorganisatie. Dit zette mij aan het denken en met een collega hebben we de mogelijkheden bekeken om voor onszelf te beginnen. In 2006 hebben wij Integis opgericht en richten wij ons alleen op de forensische dienstverlening.”

Forensische accountancy

“Forensisch komt van forum, dat is het Romeinse plein waar recht gesproken werd. Onze onderzoeken komen niet altijd voor de rechtbank, maar kunnen wel leiden tot juridische maatregelen. Wij doen forensische onderzoeken en een aantal hebben accountantsaspecten in zich. Ik neem als registeraccountant natuurlijk altijd de fundamentele beginselen in acht en er zit dus een kwaliteitsborging in de rapporten die ik teken. Als het onderzoek wordt uitgevoerd door een criminoloog en een historicus en het rapport wordt getekend door mij, is dit automatisch een forensisch accountantsonderzoek. Een kenmerk van een forensisch accountantsonderzoek is dat het is gericht op onregelmatigheden, feiten of fraude. Iedere fraude heeft een administratieve component, maar die is lang niet altijd zo groot als mensen denken. Wij onderzoeken fraude en dan kunnen we onregelmatigheden constateren in de administratie, maar dat is pas een tiende van het werk. De vervolgstap is dat wij mensen gaan interviewen en naar de processen intern kijken. Het is een misvatting dat forensische accountants alleen onderzoeken door het analyseren van de administratie. Daarnaast maken wij ook gebruik van openbare informatie en mailverkeer en schrijven wij rapporten voor onze opdrachtgevers. Wij rapporteren altijd met centen achter de komma’s. De materialiteit is dus nul.”

De opdrachtgevers

“Ik mag het van mijn vrouw niet zeggen, maar als het slecht gaat met de wereld, gaat het erg goed met ons. En het gaat niet goed met de wereld. Fraude is en blijft van alle tijden en ik zit al vierentwintig jaar in het vak. Ik kom nog steeds de type fraudes zoals uit het begin van mijn carrière tegen. Denk aan valse facturen maken en printen met een kleurenprinter en vervolgens de administratie inbrengen. Dat zag je vijfentwintig jaar geleden en tot op heden nog steeds. Niemand kan fraude voorkomen en de mens wil onder enige omstandigheden frauderen. Als organisatie kan je dit nooit dichtzetten, want je kan geen controleur op controleur zetten. Wel vindt een verschuiving plaats in sectoren, woningcorporaties stonden enige tijd onder druk, het gaat ook niet goed in de zorg en het onderwijs. Maar de soorten fraudes blijven hetzelfde. De lijn is dat een deel van de wereld slecht is en slecht blijft en zolang dat zo is, is er voor ons werk.

Onze opdrachtgevers zijn vaak de raad van toezicht, de directie van een organisatie of de overheid. Heel zelden is een persoon met een privékwestie of een advocaat onze opdrachtgever. Als hem bijvoorbeeld iets verweten wordt, dan onderzoeken wij of daar een deugdelijke grondslag voor is. Er wordt waarde gehecht aan het feit dat de rapportage getekend wordt door een registeraccountant. Tegenwoordig willen ook advocaten deze markt betreden, maar die zijn niet onpartijdig en zullen dan ook een partijdig rapport uitbrengen. Een advocaat kan wellicht beter dan een accountant een feitenonderzoek doen, maar omdat een accountant gebonden is aan onafhankelijkheids- en objectiviteitsregels, heeft een onderzoek door een registeraccountant meer externe waarde. De opdrachtgever is in ons geval de uiteindelijke belanghebbende, tenzij het een non-profit organisatie is. Anders dan de reguliere accountant werken wij niet per definitie voor het maatschappelijk verkeer. Wij hopen wel bij te dragen aan een betere wereld, maar dat is niet onze doelstelling. Voor het bestrijden van criminaliteit is meer nodig.”

Het essentiële verschil met de traditionele accountancy
“Fraude is een overkoepelende term voor strafbare feiten als omkoping, verduistering en valsheid in geschrifte. Hiernaast onderzoeken wij ook intimidatie en belangenverstrengeling en deze trajecten kunnen ook civielrechtelijk zijn. Forensische accountancy is meer dan het onderzoeken van fraude; de term onregelmatigheden is zuiverder. In de opleiding tot accountant leer je analytisch denken in termen als volledigheid en juistheid. De reguliere accountant legt verantwoording af in de vorm van een verklaring en wil altijd borgen dat er een deugdelijke grondslag voor het oordeel is. Naast de deugdelijke grondslag in onze rapportages en de administratieve kennis zijn er weinig overeenkomsten tussen de forensische accountant en de reguliere accountant. De reguliere accountant kan de authenticiteit van ieder document als waar aannemen, tenzij aangetoond kan worden dat dit niet zo is. Bij een forensisch onderzoek dien je eerst vast te stellen of een document authentiek is; dat vergt een andere benadering en mindset. Zo hebben wij in het kader van een onderzoek geconstateerd dat sommige valse facturen in de steekproef zijn gevallen tijdens de jaarrekeningcontrole en in handen zijn geweest van de accountant, maar dat de accountant de fraude niet heeft ontdekt. Wellicht kunnen we dit als rode vlag in de accountancy aanmerken. Het verschil in mindset van de forensische en reguliere accountant betekent dat ik nooit meer kan functioneren als reguliere accountant en andersom. Wel zie ik een ontwikkeling in de accountancy dat de accountant steeds kritischer handelt en deze vaardigheid kan ingezet worden om in de toekomst dit soort zaken te detecteren.”

Kijk op de traditionele accountant bij fraude

“Er zijn twee mogelijkheden: de accountant maakt duidelijk dat hij er niets aan doet of de accountant gaat er duidelijk wel iets aan doen. Wat nu gebeurt, is dat geen eenduidig standpunt wordt ingenomen. Ik vind dat de accountant meer kan doen. Met de verplichte fraudecursussen of de eed/belofte ben je er niet. Als je mijn ervaring van vijfentwintig jaar fraudeonderzoeken plat gaat slaan, denk ik dat het aantal zaken dat gezien had kunnen worden door de accountant relatief beperkt is. Dit is een specialisme en de accountant is geen fraudespecialist. Je zou eventueel ook de forensische accountant toe kunnen voegen aan het controleteam. Toch blijft dat ook krom, want 99% van de bedrijven fraudeert niet. Wellicht zou je de fraudes waar het echt om draait op die manier ook niet kunnen ontdekken, want samenspanning en valse facturen kan je niet direct aan de buitenkant zien. Ik ben ervan overtuigd dat de reguliere accountant veel van onze onderzoeken niet had kunnen detecteren, maar werkzaamheden als controle op dubbele betalingen zouden wel geïntegreerd kunnen worden in de reguliere accountantscontrole. Geen enkele fraude is complex, in tegendeel. Maar het onderzoek naar fraude kan wel complex zijn. Neem als voorbeeld de fraude bij Vestia. Daar is twee miljard in derivaten geïnvesteerd en de persoon in kwestie heeft daar tien miljoen voor gekregen. Dit is niet complex. Die tien miljoen is zelfs aangegeven in de belastingaangiften. In hoeverre je dit fraude kan noemen? Dat moet je onderzoeken en dat onderzoek kan wel complex zijn in de zin van de bewijslast.”

De spannendste zaak

“Bijna alle onderzoeken waren bijzonder, omdat wij altijd te maken hebben met mensen en de reputatie van mensen. Alle onderzoeken hebben evenveel aandacht bij ons. Soms blik ik terug op bepaalde onderzoeken en voel ik weer de hele bijzondere dynamiek. Ook kleine fraudes kunnen heel leuk zijn en grote fraudes kunnen heel saai zijn. Het is niet dat ik wacht op de ontknoping; ons interesseert de uitkomst namelijk niet. Als we vinden dat we er alles aan hebben gedaan en geen fraude kunnen ontdekken, is dat mij evenveel waard als de situatie waarin we een dader vinden en een bedrag van een miljoen is gefraudeerd. Het gaat om de weg daar naartoe en soms is dat een dynamische weg en soms is dat de weg van een voorgeschreven protocol.”