Kwartiermakers zijn van oudsher militairen die vooruit gezonden worden om “kwartier”, dat wil zeggen een tijdelijke huisvesting voor militairen, te maken. We kennen het woord ook in de vorm van “inkwartieren”. Dit betekende het huisvesten van militairen bij burgers in huis. Die burgers waren daar veelal niet zo blij mee, om begrijpelijke redenen. Stel je maar eens een brave boer voor in de buurt van Den Bosch zo ergens rond 1629. Den Bosch wordt verdedigd door de katholieke Spanjaarden, en kwartiermakers van de protestantse Republiek kloppen aan om te bekijken of jouw boerderij een compagnie soldaten van Frederik Hendrik van Oranje kan huisvesten. En oh ja, of jouw voedselvoorraden bruikbaar zijn voor het leger dat in aantocht is om Den Bosch in te nemen voor de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Dat is voorwaar geen kattenpis. Je hele bestaan schudt op zijn grondvesten en je beseft direct dat dit nog maar het begin is. Er komt een groot leger aan dat oorlog, dood en ellende in haar midden voert.

Wat moet je nu, als boer met kwartiermakers aan je deur?

Ongetwijfeld zullen er boeren zijn geweest die zich beklaagd hebben. Verkondigd dat het niet goed was wat de kwartiermakers wilden, of dat hun methodes niet goed waren. Mogelijk waren er boeren die simpelweg weigerden mee te werken. Vanuit de gedachte “het is mijn boerderij, die is al generaties in de familie, en ik bepaal zelf wat er mee gebeurt, niemand anders”. Of, als ze wel meewerkten, dat met zoveel mogelijk vertraging deden, misschien in de hoop zo het noodlot nog te kunnen keren.

Zouden er boeren zijn geweest die met de kwartiermakers in discussie gingen? Om uit te leggen dat Den Bosch, door de moerassen rond de stad en de sterke stadsmuren, een onneembare veste was en dat de strijd toch geen zin had. Laat ons nu maar, kwartiermakers, want jullie strijd is nutteloos en hopeloos? Wij Brabanders staan er prima voor, u komt hier niets nuttigs doen. Ga naar huis! En oh ja, laat mijn boerderij vooral met rust, blijf van mijn voorraden af, tast mijn bezit en inkomen niet aan.

Als deze kwartiermakers een hart in hun lijf hadden en enige vorm van medemenselijkheid, dan zullen ze geprobeerd hebben de boeren en andere burgers waarvan ze medewerking vorderden zo min mogelijk te belasten, en zo min mogelijk dwangmiddelen in te zetten. Maar voor de kwartiermakers stond wel een ding vast. Het leger van de republiek was in aantocht. En geen bevelhebber zou accepteren dat de kwartiermakers hun opdracht verzaakten, hoe vervelend voor boeren, burgers en buitenlui ook. Alle protesten, alle argumenten, alle vertragende acties ten spijt, er lag een opdracht. Dat leger was niet tegen te houden. Het moest gehuisvest worden en de slag om Den Bosch zou geleverd worden.

Natuurlijk, wie uit religieuze of nationale overtuiging meende de opmars van de Republiek te moeten saboteren zal dat gedaan hebben. De geschiedenis mag daar over oordelen. Maar wie een beetje pragmatisch dacht, zou er het beste aan gedaan hebben de werkelijkheid van het veranderend tij maar te accepteren en er zelfs aan mee te werken.

Iedere overeenkomst met vandaag is louter bewust, bedoeld, en zonder toeval.