Het imago van het accountantsberoep is de laatste jaren flink geschaad, mede door het falen van accountants. Ondanks dat in veel gevallen wet- en regelgeving wel zijn nageleefd, komt de accountant daar niet mee weg. In het onderzoek in 2014 van de AFM naar de kwaliteit van wettelijke controles bij Big 4-accountantsorganisaties staan diverse oorzaken van het verkrijgen van onvoldoende en ongeschikte controle-informatie. Eén van die oorzaken is dat de externe accountant zich te veel heeft gebaseerd op zijn algemene kennis van de sector en de cliënt, en niet op de actuele en specifieke risico’s. Had hij wel voldoende specialistische kennis in huis om complexe risico’s te signaleren en te doorgronden? Verregaande sectorspecialisatie is in mijn ogen een belangrijke variabele voor de kwaliteit van de controle en daarmee dé weg naar vertrouwensherstel.

Met sectorspecialisatie bedoel ik dat in bepaalde sectoren die een groot financieel en/of maatschappelijk belang vertegenwoordigen, bijvoorbeeld de bankensector, enkel verklaringen worden afgegeven door controlerende accountants die specifiek opgeleid zijn. De normale opleiding krijgt een verdieping, zoals ook een arts, jurist of econoom zich kan specialiseren na een basisopleiding. Zo kent de gezondheidszorg een registratie in het ‘Beroepen in Individuele Gezondheidszorg (BIG)-register’. De titel en de behaalde specialisaties van iedere praktiserende arts zijn hierin vastgelegd. De registratie is verplicht om een arts te laten praktiseren en voor het publiek is het inzichtelijk wat de specialisaties zijn.

Een specialist met specifieke (theoretische) kennis, in combinatie met ervaring, stelt (beter) de vraag of een controleaanpak wel past bij een specifieke sector. Hierdoor ontstaat verdieping en kwaliteitsverbetering. Zo vraagt risicobereidheid van een zorginstelling een andere controleaanpak dan risicobereidheid van een investeringsbank, geen gerichtere. Sectorspecialisatie gaat verder dan praktijkervaring. Zichtbaarheid van de specialisatie, door registratie van specialisaties, herwint daarnaast wellicht vooraf vertrouwen.

Een controlerend accountant die diepgaande kennis vergaart over de sector en haar partijen, de cultuur en de risico’s van entiteiten, is beter op de hoogte en kan dus ook meer kwaliteit leveren. Relevante informatie draagt bij aan de kwaliteit van de controle. Accountants die onvoldoende kennis hebben, zullen eerder zaken op de mouw gespeld krijgen dan accountants die weten hoe de hazen lopen. Het inschakelen van extern deskundigen is daarmee geen valide tegenargument, hoe kan een accountant bepalen of een deskundige nodig is als hij niet (voldoende) kan inschatten wat de (bedrijfs)risico’s zijn?

De mate waarin ondernemingen de afgelopen jaren steeds complexer zijn geworden, vraagt om een evolutie in het accountantsberoep. Problemen moeten worden opgelost door intrinsieke veranderingen. Als we verkleining van de verwachtingskloof zien als de basis, of zelfs het begin, van herstel van het vertrouwen, moeten we ons afvragen of de huidige regelgeving het uitgangspunt moet zijn. Een aanpassing van de regelgeving door de invoering van sectorspecialisatie lijkt mij een goede start.

De gespecialiseerde accountant kan zijn product meerwaarde geven: van louter een oordeel over de getrouwheid van de financiële verslaggeving naar een goed en breed onderbouwd oordeel over cultuur en risicomanagement van organisaties. Als de accountant hierop inspeelt en misstanden tijdig en kritisch gemotiveerd signaleert én rapporteert, zal dat een stap zijn richting vertrouwensherstel. En is vertrouwen niet datgene waar het beroep naarstig naar op zoek is?

Kevin Verdonschot MSc

Deze opinie is gebaseerd op het gelijknamige essay waarmee Kevin Verdonschot deelneemt aan de Nyenrode Essayprijs 2015. Voor de essayprijs zijn zes studenten genomineerd die een goed beoordeelde masterscriptie hebben geschreven met een onderwerp dat maatschappelijk interessant en relevant is. Het essay en de bijbehorende literatuurlijst worden opgenomen in de Essaybundel die januari 2016 zal verschijnen. Dan zal ook de prijs voor het beste essay worden uitgereikt.