Als accountant is het vast herkenbaar dat je in een verjaardagssetting wordt geconfronteerd met weer een nieuw schandaal dat de voorpagina’s heeft gehaald. Is het geen boekhoudschandaal, dan zijn het wel frauderende accountants die de antwoorden voor interne toetsen delen[1]. Inmiddels zijn we eigenlijk allemaal wel schandaalmoe.

Maar hoe kan het toch dat de personen, die juist bij andere bedrijven fouten of fraude moeten ontdekken, zelf zoveel moeite hebben om professioneel kritisch en ethisch te handelen? Het antwoord op die vraag is emotionele intelligentie. Of beter gezegd: het gebrek hier aan.

Emotionele intelligentie

IQ (intelligentiequotiënt) is iedereen bekend, maar de term EQ (emotionele intelligentiequotiënt) heeft uitleg nodig. Emotionele intelligentie staat voor het vermogen om je eigen emoties én die van een ander waar te nemen, te begrijpen, te verwerken, te uiten en te sturen. Dit wordt ook wel emotiemanagement genoemd, waarbij je in staat bent om emoties te reguleren en los te koppelen van de situatie.[2] Dit heeft effect op het handelen in een bepaalde situatie en behouden van focus op lange termijn. Maar hoe draagt dit dan bij aan meer normbesef en een kritischere houding in de accountancysector?

Onderzoek

Onderzoek naar EQ en auditor judgement toont aan dat accountants met een hoge mate van emotionele intelligentie een conservatievere risico-inschatting maken en meer controle-informatie vergaren. Dit contrast wordt juist vergroot in complexe situaties met klanten, budget, prestatie- of tijdsdruk. Andere onderzoekers concluderen dat emotioneel intelligente personen sneller geneigd zijn om ethisch gedrag te vertonen en ook hierbij geldt dat de verschillen groter worden in stressvolle situaties.[3] Niet alleen in stressvolle situaties kunnen emotioneel intelligente professionals zich goed staande houden, ze zijn ook nog eens beter in staat een psychologisch veilige sfeer te creëren en teamleden te motiveren om zich te gedragen naar de normen en waarden van de organisatie.[4]

Is het te leren?

Kunnen we de emotionele intelligentie van de toekomstige accountants wel beïnvloeden? Allereerst is het goed om te weten dat, in tegenstelling tot IQ, EQ verhoogd kan worden. Natuurlijk heeft de ene persoon van nature een hogere emotionele intelligentie dan de ander, maar de emotionele intelligentie van een persoon is zeker te verhogen. Onderzoek naar accountancystudenten en trainingen op het gebied van emotionele intelligentie wijst uit dat getrainde accountancystudenten toleranter waren voor stress, beter in staat waren om problemen op te lossen en flexibel te zijn in vergelijking met de niet-getrainde studenten.[5]

Aan wie de taak?

Je zou de verantwoordelijkheid voor het verhogen van EQ bij de accountantskantoren zelf of bij onderwijsinstellingen kunnen leggen. Zelf ben ik van mening dat het de verantwoordelijkheid is van hogescholen en universiteiten om studenten klaar te stomen voor een toekomstige carrière met opgedane vaardigheden op het gebied van EQ. Ondanks dat niet iedere accountancystudent voor een accountantskantoor werkt en niet iedereen kiest voor een carrière als registeraccountant, zijn de geleerde vaardigheden ten aanzien van emotionele intelligentie, waar iemand ook terecht komt, altijd nuttig en van belang. Nyenrodes slogan luidt niet voor niks: A Reward for Life.

Wordt het traject nog langer?

Recent werd de te lange en saaie opleiding als een van de oorzaken aangewezen voor het tekort aan accountants.[6] Moeten we dan wel een extra vak in de opleiding willen? Ik zou het de “Expertgroep Herijking beroepsprofiel en opleiding accountant” niet willen aanraden om een nieuw vak in het leven te roepen, maar bestaande cursussen gedurende de opleiding aan te passen. Veel vakken, en ook de praktijkopleiding, behandelen belangrijke onderwerpen zoals ethiek en zelfkennis. Het is echter van belang dat de nadruk niet op een enkel onderwerp van EQ – zoals zelfreflectie – ligt, maar op emotionele intelligentie als geheel.[7]  Het geven van herhaaldelijke praktische trainingen door experts over álle facetten van EQ, is namelijk de beste manier om de emotionele intelligentie van personen te verhogen.

Biedt het een oplossing?

Tot slot kan alleen nog getwijfeld worden of het verhogen van EQ van accountancy-studenten wel het probleem oplost. De eerder beschreven uitkomsten van de onderzoeken naar EQ geven – juist op de gebieden waar de uitdaging voor de accountancysector ligt – waardevolle inzichten. Niet alleen werkdruk was een belangrijke oorzaak voor het missen van de boekhoudfraude bij Wirecard én de interne toetsfraude. Ook professioneel kritisch blijven en ethischer gedrag vertonen hadden hier het verschil kunnen maken.

Een onderdeel van het probleem is tevens werkdruk. Dit zal in de vorm van deadlines, budgetten, nieuwe ontwikkelingen en verschillende stakeholders altijd blijven bestaan. Daarom is het des te belangrijker om studenten hierop goed voor te bereiden.

Dat er wat te winnen valt op het gebied van emotionele intelligentie, wordt middels onderzoek bevestigd. Accountancy-studenten scoren verrassend genoeg gemiddeld een lagere EQ dan studenten van andere studies.[8] Dit terwijl accountants veel worden blootgesteld aan situaties waarbij het vermogen om emoties te kunnen reguleren goed van pas kan komen. Opvallend is dat deze accountants in spé zelf ook aangeven dat ze het juist een van de belangrijkste kenmerken vinden voor een toekomstige accountancy-carrière.[9]

Het is tijd om hier op te acteren en emotionele intelligentie als geheel te introduceren in de opleiding. Ik zeg twee vliegen in één klap: integere accountants die beter zijn opgewassen tegen de valkuilen die dit mooie beroep met zich meebrengt én een aantrekkelijkere studie.

Madelief Wassing behaalde in 2023 de Master of Science in Accountancy en studeert nu in de Post-Master. Ze werkt als Senior Staff Accountant bij Deloitte.

[1] Accountant.nl (2023, juli 14). Opgehaald van Accountant.nl: https://www.accountant.nl/nieuws/2023/7/onderzoek-bewijst-fraude-bij-interne-toetsen-kpmg-bestuurslid-en-rvc-voorzitter-leggen-functie-neer/

[2] Mayer, J. D., Caruso, D. R., & Salovey, P. (1997). Emotional Intelligence Meets.

[3] Yang, L., Brink, A. G., & Wier, B. (2018). The impact of emotional intelligence on auditor judgment. International Journal of Auditing, 22(1), 83-97.

[4] Prati, L. M., Douglas, C., Ferris, G. R., Ammeter, A. P., & Buckley, M. R. (2003). Emotional intelligence, leadership effectiveness, and team outcomes. The international journal of organizational analysis.

[5] Jonker, C. S. (2009). The effect of an emotional intelligence development programme on accountants. SA Journal of Human Resource Management, 7(1), 1-9

[6] Accountant.nl (2023, februari 2). Opgehaald van Accountant.nl https://www.accountant.nl/nieuws/2023/2/nijpend-tekort-aan-accountants/

[7] Fernández-Berrocal, P., & Ruiz, D. (2008). Emotional intelligence in education.

[8] Abraham, A. (2006). The need for the integration of emotional intelligence skills in business education.

[9] Daff, L., De Lange, P., & Jackling, B. (2012). A comparison of generic skills and emotional intelligence in accounting education. Issues in Accounting Education, 27(3), 627-645.