De gruwelen van de oorlog in Oekraïne, confrontaties tussen China en de VS, de (falende?) aanpak van de klimaatcrisis en de toenemende polarisatie over de gehele wereld. Dit lijken de bepalende thema’s van de 21^e eeuw te worden. Het zijn thema’s welke een gezamenlijke aanpak vereisen. Eén waaraan alle landen, bedrijven en burgers meewerken. Desondanks keren we ons steeds meer van elkaar af en benadrukken we liever onze verschillen. We stemmen overeen op één punt: een laag vertrouwen in onze politieke leiders. Het CBS rapporteerde afgelopen week het laagste vertrouwen in de Tweede Kamer in tien jaar tijd[1]. We zijn bovenal boos over het onvermogen van de politiek om de problemen van onze tijd (zie hierboven) aan te pakken. Samen zien we hoe de maatschappij om ons heen verhardt, zien we onze politici als losgeslagen wezens en de politiek als een poppenkast.

Politici representeren echter de samenleving en zijn per slot van rekening door ons gekozen. Als we naar deze politici kijken, kijken we dan niet in een gezamenlijke spiegel? In de komende decennia zullen onze generaties een antwoord op de thema’s van de 21^e eeuw moeten gaan vormen. Maar we lopen het gevaar om hier massaal in te gaan falen.

De bepalende thema’s van de 21^e eeuw

Doorgedrongen tot alle facetten van onze maatschappij is al eeuwenlang de “wij tegen zij” gedachte. Het is de fundamentele gedachte achter alle conflicten en staat ook aan de basis van de problemen van onze eeuw. En zolang het “wij tegen zij”-denken verankerd is in onze samenleving, kunnen politici deze problemen niet oplossen.

Het “wij tegen zij”-denken komt het sterkst terug in oorlog en propaganda. De oorlog tegen Oekraïne wordt op dit moment nog immer gesteund door het merendeel van de Russen. Het laat zien hoe twee bevolkingen recht tegenover elkaar kunnen komen te staan[2]. En al in 2025 zou oorlog tussen de VS en China kunnen uitbreken, waarschuwt een Amerikaanse generaal[3].  Polarisatie is een andere vorm van “wij tegen zij”. Het is één van de oorzaken geweest voor de bestormingen van het Capitool en het parlement in Brazilië. Dichter bij huis leidt het onvermogen van ons om tot consensus te komen over de stikstofcrisis tot onzekerheid voor onze boeren, een slot op Nederland en een verlamde politiek die de uitdagingen van de klimaatcrisis niet kan aan gaan.

In de klimaatcrisis viert de “wij tegen zij”-gedachte evenwel hoogtij. De immense consequenties van de opwarming van de aarde voelen nog vaak als een ver-van-mijn-bed-show. Desondanks kan het in grote delen van India, waar honderden miljoenen mensen wonen, nu al dodelijk heet worden[4]. Kleine eilanden en hun gemeenschappen, zoals Kiribati, worden in hun existentie bedreigd door de zeespiegelstijging[5]. Echter, zolang we “wij” invullen als “wij, Westerlingen”, in plaats van als “wij, de mens”, blijven we vanuit een te nauw perspectief naar deze crisis kijken. De klimaatcrisis vraagt om een mondiale aanpak. Het denken in “wij tegen zij” saboteert echter iedere vorm van de benodigde wereldwijde samenwerking.

Blik in de spiegel

In plaats van zelf in andermans schoenen te gaan staan, schuiven we de schuld liever in anderen hun schoenen. Onze politici worden als oorzaak gezien voor de onkunde om de problemen van deze eeuw op te lossen. Is dat wel zo eerlijk en getuigt dat niet van een gebrek aan zelfreflectie? In vereenvoudigde vorm doen politici namelijk enkel de dingen die ze doen, om hun functie te behouden (lees: niet weggestemd te worden). Politici doen, in de basis, dus enkel wat de maatschappij van hen verlangt (tirannen daargelaten).

Hier ontstaat het probleem: in onze maatschappij is de “wij tegen zij” gedachte diep doorgedrongen. We doen geen concessies meer, nemen geen tijd om elkaars visies te onderzoeken en luisteren steeds minder naar elkaar. In plaats daarvan slaan we een kamp op, plaatsen we prikkeldraad en verharden we de discussie. Politici die in deze gepolariseerde samenleving hun kiezers moeten representeren zijn, als gevolg hiervan, voorbestemd tot een eeuwigdurend conflict met elkaar. Het “wij tegen zij”-denken in de maatschappij tekent zich sterk af in de politiek en zal leiden tot het ultieme falen om alle belangrijke thema’s van deze eeuw op te lossen.

Ik wil niet betogen dat onze leiders niets te verwijten valt. Feit is echter wel dat de approval ratings van Westerse leiders tegenwoordig consistent laag zijn[6]. We maken het onze leiders niet makkelijk en zijn in deze eeuw steeds lastiger om tevreden te stellen. Zou het helpen om als leden van de maatschappij eerst de toenadering tot elkaar te zoeken?

Bottom-up

Een gezonde democratie functioneert bottom-up. (Het is immers geen bedrijf.) De verantwoordelijkheid om de problemen van deze eeuw op te lossen, ligt daarom eerst bij ons, daarna pas bij onze politici. Wij leggen, als maatschappij, de basis neer: door weer naar elkaar te luisteren, verschillende visies samen te brengen en concessies te doen, kunnen we het “wij tegen zij”-denken achter ons laten. In plaats van ons steeds meer van elkaar af te wenden, kunnen we hierdoor weer tot elkaar komen en ons verenen. Vervolgens stellen wij onze politici in staat om hetzelfde te doen, bruggen te slaan en samen de plannen voor onze toekomst te maken.

Autocraten losten polarisatie vaak op door een gezamenlijke vijand te creëren, ten oorlog te trekken en zo nationale eenheid te vormen. Niet voor niets waarschuwt Plato dat tirannie volgt na democratie. De democratie van de 21^e eeuw vereist daarom een verandering van onze manier van denken en het weer durven nemen van onze verantwoordelijkheid, voor het aangaan van de uitdagingen van onze eeuw. Het belangrijkste is dat we gaan denken in het alomvattende “wij, de mens” en vanuit dit perspectief de problemen van ons, als mens, op zullen lossen.

Referenties

[1] https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2023/19/minste-vertrouwen-in-tweede-kamer-in-10-jaar-tijd

[2] https://www.themoscowtimes.com/2022/12/06/what-secret-russian-state-polling-tells-us-about-support-for-the-war-a79596

[3] https://www.washingtonpost.com/national-security/2023/01/27/us-general-minihan-china-war-2025/

[4] https://www.economist.com/graphic-detail/2022/05/13/heat-and-humidity-are-putting-millions-of-indians-in-peril

[5] https://www.iberdrola.com/sustainability/kiribati-climate-change

[6] https://www.economist.com/united-states/2023/04/27/joe-biden-fires-the-starting-gun-on-the-presidential-race